In zijn negenendertigste regeringsjaar raakte hij slecht ter been, vanwege een kwaal die hem veel last bezorgde. Maar ook toen hij ziek was zocht hij zijn heil niet bij de Heer, maar bij genezers.

II Kronieken 16:12

Als jullie de woorden van de Heer, jullie God, ter harte nemen, als jullie doen wat goed is in zijn ogen en al zijn geboden en wetten gehoorzamen, zal ik jullie met geen van de kwalen treffen waarmee ik Egypte heb gestraft. Ik, de Heer, ben het die jullie geneest.

Exodus 15:26

Toen riep Mozes luid de Heer aan: ‘Ik smeek u, God, genees haar!’

Numeri 12:13

De kracht van de Heer was werkzaam in Jezus, opdat Hij zieken zou genezen.

Lukas 5:17

… Lucas, onze geliefde arts …

Kolossenzen 4:14

Werkt bij jou zuiveringszout beter dan omeprazol?
Gewoon blijven doen!
Ik mag ’t alleen niet voorschrijven…

Huisarts, 21e eeuw

Tussen de bedrijven door heb ik me de afgelopen weken wat verdiept in het leven van zieke mensen van lang geleden – zeg maar: in de tijden en landen van de Bijbel.

Misschien heb je dat gemerkt aan m’n overdenking over die ‘bloedvloeiende vrouw’. Ik was door alles wat ik gelezen had zo met haar begaan, dat ik prompt vergat de tijd in de gaten te houden…

Maar wat je in elk geval meekreeg, hoop ik: ziekzijn is vandaag zelden een pretje, maar vroeger dus helemaal niet!
Je was aan de goden overgeleverd!

Of: aan God…

Dat laatste – God of de goden – heb ik in die preek bewust erbuiten gehouden.

Omdat dat in het verhaal van Markus niet – expliciet – een rol speelt.
Maar vooral ook omdat dat een best lastig punt is als je de inhoud en de leefwereld van de Bijbel als geheel op je in laat werken.

Dit viel me namelijk op: in het Oude Testament is eigenlijk geen goed woord te vinden over dokters of de medische stand van die tijd.
Da’s aan de ene kant vreemd.
Oké – de meeste geleerden dachten (en denken soms nog) dat de geneeskunde begon bij Hippocrates – die van de dokterseed (5^e/4^e eeuw voor Christus).
Vóór die tijd had je alleen maar kwakzalvers!

Nou had je die toen zeker – maar die hebben we vandaag nog…

Het punt is dat ze in Egypte en Babel in de eeuwen (millennia) voordat de Grieken een beetje beschaafd werden, niet stilzaten: daar vind je de wortels van de menselijke beschaving, ook op het punt van de geneeskunde.

De verzorging van wonden, de behandeling van ziek(t)en – er was een keur van generalisten en specialisten bij wie je terecht kon.
Dat wil zeggen: als je genoeg geld/status had – dat wel, natuurlijk!

Zomaar twee weetjes: op diverse plekken in het Nabije Oosten zijn oude schedels opgegraven die een trepanatie hadden ondergaan. Waarschijnlijk om iets als een subduraal hematoom te behandelen. Diezelfde schedels laten zien dat de patiënt na het lichten van zijn dak soms nog jaren heeft geleefd. Vandaar dus dat plaatje bij deze blog.

En in een oude Egyptische papyrus (een soort van ‘Handboek Geneeskunde’) uit de zestiende eeuw voor Christus vind je een curieus advies voor de behandeling van een serieus ontstoken wond: leg er een stuk beschimmeld brood op…
Oké, Alexander Fleming pakte het wetenschappelijker aan, en daar hebben wij – Goddank! – tot op vandaag plezier van met ons scala aan antibiotica.
Maar toch: best kans dus dat het werkte!
Enne, nog iets: als je Wikipedia mag geloven, ontdekte ook Fleming per ongeluk dat een obedoeld daar logerende schimmel antibacterieel werkte.

Kort en goed: zoals zoveel wetenschap had ook de oude geneeskunde haar beperkingen. Het was een kwestie van ‘trial and error’ zonder echte systematiek, en van bijgeloof – ingeperkt door een bepaald wereldbeeld en een serie taboes.
Dat ze het bijvoorbeeld ongepast achten sectie uit te voeren op lichamen van overledenen, betekende dat ze slechts een minimaal besef van de menselijke anatomie hadden en van de inwendige effecten van ziekten.
De kennis die ze hadden – dachten te hebben, dus – kwam door het ontleden van dieren…

Verre van volmaakt, dus.
Maar voor veel ‘gewone’ kwalen en ongelukken (zeg: een gebroken been, of diarree) kon je prima bij zo’n dokter terecht. Met de juiste kruidenmengsels en een goed aangebrachte spalk was je zo weer op de been…

* * *

En nu kom ik – eindelijk 😉 – weer op m’n punt: waarom vind je dan in het Oude Testament zo’n impliciete weerzin tegen dokters?
Eigenlijk wordt nergens met zoveel woorden uitgelegd wat er fout is met de medici van toen.

Wat wel helder is: in Israël heb je Jahwe – en als je naar zijn spreekuur gaat, heb je geen dokter nodig.
De priester en de profeet deden namens God dienst als genezers.
Denk maar aan het verhaal van Naäman (II Koningen 5).
Of lees II Koningen 20 over Hizkia’s ziekte – en dan ook vers 7:

Jesaja beval de dienaren van de koning een plak gedroogde vijgen te nemen.
Dat deden ze, en ze legden de vijgen op de ontstoken plek, waarop Hizkia nieuwe krachten kreeg.

Het aardige: wonden/ontstekingen behandelen met vijgen is een oeroud recept, en je baden in een (heilige) rivier was voor de inwoners van Babel een beproefde remedie. Niet voor niks reageert Naäman nogal geprikkeld: “Zijn de rivieren van Damascus, de Abana en de Parpar, soms niet beter dan alle wateren in Israël? Had ik me daarin niet kunnen baden om rein te worden?”

Het zijn – kort door de bocht gezegd – dus niet de middelen die het probleem vormen.
Het is de magie en de mystiek eromheen.

Want dat is ook een ding dat zeker is: voor mensen in die tijd was een ziekte per definitie een boodschap (straf) van de goden door middel van je lichaam. En raadpleegde je een in Egypte of Babel een dokter, dan was je – om zijn behandeling te laten werken – overgeleverd aan de bijbehorende godsdienstige rituelen en bezweringen!

Dat lijkt me – al wordt dat niet met zoveel woorden uitgesproken – de reden dat in het Oude Testament in Israël geen dokters rondlopen: dat zijn per definitie dienaars van afgoden.
Dat houdt niet in dat de al genoemde priester en profeet amateurs en kwakzalvers waren. Het vijgen-recept komt zo te zien van Jesaja zelf…
Het betekent wel dat het zo te zien voor een Israëliet toen inderdaad een of-of kwestie was: of je ging bij God op spreekuur, of je ging naar de concurrentie!
En dat een hele batterij wetten in Exodus t/m Deuteronomium goed was voor de (volks)gezondheid, dat staat buiten kijf – daar konden de heidense volken om Israël nog een puntje aan zuigen!

* * *

Helder.
Behalve dat dat in het Nieuwe Testament zonder nadere toelichting opeens toch anders lijkt te liggen.
Geen kwaad woord over dokters (behalve dan in zakelijke zin in Markus z’n verhaal) – sterker nog: een (geliefde!) arts is verantwoordelijk voor één van de evangeliën plus Handelingen…

Tegelijk: in het Nieuwe Testament is de Zoon van God de genezer bij uitstek.
En Jakobus zegt: als je erg ziek bent, moet je de oudsten erbij roepen om voor je te bidden (Jakobus 5:14).

Dus…
Dus wat?

Wij (Christenen) van vandaag lossen dat meestal eenvoudig op: het is en-en.
En de dokter en God.

Als iemand z’n been zou breken en alleen maar bidden, krijgt-ie van de dominee op z’n donder…

Geen probleem – althans: ik heb er nooit wakker van gelegen.

Maar als ik er nu over nadenk, gaat ’t toch wat kriebelen.
Omdat deze crisis ons er bij bepaalt dat er ook voor ons in de 21^e eeuw grenzen zijn aan wat wij kunnen controleren – nogal wat, eigenlijk!

En: is ’t niet zo dat als jij of ik naar de dokter stappen, we dan – net als vroeger – ons uitleveren aan een systeem en een ‘geloof’ dat bij die geneeskunde hoort?
Een systeem dat mensen medicaliseert en ziekten reduceert tot disfunctionerende onderdelen?
Een geloof dat alles wat anders is, betitelt als kwakzalverij?

Het zijn zomaar een paar vragen – geen antwoorden! Maar erover nadenken kan geen kwaad, dunkt me.
Eén ding is zeker: ook in deze tijden kan ik wel gewoon naar het spreekuur van God 😊